نهج الحیاة

به نام خدا

۱) الْإِنْسانُ‌

در مورد آیه «وَقالَ الْإِنْسانُ ما لَها»( سوره زلزله، آیه 3.) نقل شده فرمود: مراد از آن، امیر المؤمنین‌علیه السلام است.( بحارالانوار، ج 24، ص 96؛ تفسیر قمی، ج‌2، ص‌433.) چنان‌که روزی این آیه را نزد ایشان قرائت کردند، فرمود:

«فَأَنَا الْإِنْسانُ الَّذِی یقُولُ ما لَکَ»؛( بحارالانوار، ج 57، ص 129؛ و ج 41، ص 256؛ دلائل الامامة، ص 1؛ تأویل الآیات، ص 806.)

«من آن انسانم که به زمین گوید تو را چه شده؟».

همچنین است «الانسان» در آیه شریفه «خَلَقَ الْإِنْسانَ * عَلَّمَهُ الْبَیانَ»( سوره الرحمن، آیه 3 و 4.)

«انسان را آفرید. و به او، بیان را آموخت».

امام رضاعلیه السلام فرمود: مراد از این انسان، امیرمؤمنان‌علیه السلام است که هرچه را مردم به آن نیاز دارند، خداوند به علی‌علیه السلام آموخت.( بحارالانوار، ج 36، ص 165.)

۲) أُولِی الْأَمْرِ

«… أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ»؛( سوره نساء، آیه 59.)

«… اطاعت کنید خدا را! و اطاعت کنید پیامبر خدا و اولو الأمر (اوصیای پیامبر) را».

جابر انصاری می‌گوید: به رسول خداصلی الله علیه وآله در مورد این آیه عرض کردم: ما خدا و رسول او را شناختیم، پس اولی الامر کیانند؟ فرمود:

«هُمْ خُلَفآئِی یا جابِرُ! وَأَئِمَّةُ الْمُسْلِمِینَ بَعْدِی، أَوَّلُهُمْ عَلِی بْنُ أَبِی طالِبٍ»؛( تأویل الآیات، ص 141.)

«آنان جانشینان من هستند ای جابر، آنان امام مسلمانان بعد از من هستند که اول ایشان علی بن ابی طالب‌علیه السلام است».

سلمان فارسی از رسول خداصلی الله علیه وآله نقل کرده: مراد از اولی الامر علی بن ابی‌طالب‌علیه السلام است.( بحارالانوار، ج 36، ص 136.)

به نام خدا

۱) الْإِسْلامُ‌

اسلام با تمام احکام و اصول و فروع خود، در پیامبرصلی الله علیه وآله و امام معصوم تجسم یافته است؛ یعنی امام همان اسلام مجسّم است.

امام صادق‌علیه السلام می‌فرماید: امیرمؤمنان‌علیه السلام بر منبر کوفه چنین خطبه خواند:

«وَاللَّهِ! إِنِّی لَدَیانُ النّاسِ یوْمَ الدِّینِ وَقَسِیمُ اللَّهِ بَینَ الْجَنَّةِ وَالنّارِ… أَنَا الْإِسْلامُ الَّذِی ارْتَضاهُ لِنَفْسِهِ، کُلُّ ذلِکَ مَنّاً مِنَ اللَّهِ»؛( بحارالانوار، ج 26، ص 318.)

«به خدا قسم که من حاکم مردم در روز قیامت هستم، منم که مردم را برای بهشت و جهنم تقسیم می‌کنم… من همان اسلامی هستم که خداوند آن را پسندیده است. تمام اینها منت و افتخاری است از جانب خداوند متعال».

حضرت در این خطبه به این آیه شریفه اشاره فرموده: «اَلْیوْمَ أَکْمَلْتُ‌لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دِیناً»؛( سوره مائده، آیه 3.)

«امروز، دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم».

۲) الْإِمامُ الْمُبِینُ‌

پیامبر خاتم‌صلی الله علیه وآله امام علی‌علیه السلام را مصداق امام مبین بیان کرده و در خطبه غدیر فرمود:

«مَعاشِرَ النّاسِ! ما مِنْ عِلْمٍ إِلّا وَقَدْ عَلَّمْتُهُ عَلِیاً، وَهُوَ الْإِمامُ الْمُبِینُ»؛( بحارالانوار، ج 35، ص 427؛ الیقین، ص 349.)

«ای مردم هیچ علمی نبود جز اینکه آن را به علی آموختم و او امام مبین است».

امام باقرعلیه السلام می‌فرماید: هنگامی که آیه شریفه «وَکُلَّ شَی‌ءٍ أَحْصَیناهُ فِی إِمامٍ مُبِینٍ» نازل شد، مردم از پیامبر سؤال کردند: آیا این امام مبین، تورات و انجیل و قرآن است؟

فرمود: خیر، آن علی بن ابی‌طالب‌علیه السلام است.( الصراط المستقیم، ج 1، ص 271.)

ابن عباس به نقل از امیرالمؤمنین‌علیه السلام فرمود:

«أَنَا وَاللَّهِ الْإِمامُ الْمُبِینُ أُبِینُ الْحَقَّ مِنَ الْباطِلِ وَرَثْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ‌صلی الله علیه وآله»؛( بحارالانوار، ج‌35، ص‌427؛ تفسیرقمی، ج‌2،ص‌212.)

«به خدا قسم! من امام مبین هستم که حقّ را از باطل جدا و مشخص می‌کنم و این را از رسول خداصلی الله علیه وآله به ارث برده‌ام».

به نام خدا

الْأُذُنُ الْواعِیةُ

به معنای گوش شنوا و فراگیرنده می‌باشد، پیامبر اکرم‌صلی الله علیه وآله به امام علی‌علیه السلام فرمود:

«یا عَلِی! إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ أَمَرَنِی أَنْ أُدْنِیکَ وَأُعَلِّمُکَ لِتَعِی، وَأُنْزِلَتْ هذِهِ الْآیةُ: «وَ تَعِیها أُذُنٌ واعِیةٌ»( سوره حاقه، آیه 12.) فَأَنْتَ الْأُذُنُ الْواعِیةُ»؛( بحارالانوار، ج 35، ص 329. الکشاف، ج 7، ص 133؛ تفسیر الرازی، ج 15، ص 485؛ تفسیر الکشف والبیان، ج 10، ص 28.)

«ای علی! خدا به من فرمان داده که تو را نزدیک گردانم و تو را چنان بیاموزم تا همه را فرا بگیری و این آیه نازل شد… تو همان اذن واعیه هستی».

و امیرمؤمنان‌علیه السلام فرمود:

«أَنَا الْأُذُنُ الْواعِیةُ یقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: «وَتَعِیها أُذُنٌ واعِیةٌ»»؛( بحارالانوار، ج 35، ص 46.)

«من همان (اذن واعیه) گوش شنوا هستم که خدای تعالی فرموده: «و گوش‌های شنوا آن را دریابد و بفهمد»».

امام باقرعلیه السلام نیز فرمود:

«اَلْأُذُنُ الْواعِیةُ أُذُنُ عَلِی‌ّ»؛( بحارالانوار، ج 35، ص 329.)

«گوش شنوا، همان گوش علی‌علیه السلام است».

لذا در زیارت آن حضرت آمده است:

«اَلسَّلامُ عَلَیکَ یا عَینَ اللَّهِ النّاظِرَةَ وَیدَهُ الْباسِطَةَ وَأُذُنَهُ الْواعِیةَ»؛( بحارالانوار، ج 97، ص 305؛ جمال الاسبوع، ص 37؛ اقبال الاعمال، ص 608؛ مفاتیح الجنان، زیارت مطلقه امیرالمؤمنین‌علیه السلام.)

«سلام بر تو ای چشم بینای خدا و دست گشاده خدا و گوش شنوای او».

۱) الْإِحْسانُ‌

«إِنَّ اللَّهَ یأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسانِ»؛( سوره نحل، آیه 90.)

«خدای تعالی به عدل و احسان و بخشش به نزدیکان فرمان می‌دهد».

در مورد این آیه، روایات متعددی نقل شده که: مراد از عدل در این آیه، رسول خداصلی الله علیه وآله، و مراد از احسان، علی بن ابی‌طالب‌علیه السلام است.( تفسیر قمی، ج 1، ص 388؛ تفسیر فرات، ص 236؛ تفسیر عیاشی، ج 2، ص 267؛ تأویل الآیات، ص 263.)

۲) الْأَذانُ‌

اعلان و آگاهی دادن. آیه شریفه «وَأَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ»( سوره توبه، آیه 3.) اعلان و اطلاعیه‌ای از جانب خدا و رسولش است.

امیرالمؤمنین‌علیه السلام نیز فرموده است:

«قالَ اللَّهُ تَعالی «وَأَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ» فَأَنَا ذلِکَ الْأَذانُ»؛( بحارالانوار، ج 35، ص 46.)

«اینکه خداوند می‌فرماید: «و این اعلامی است از ناحیه خدا و پیامبرش» من آن اذان هستم».

جریان نزول سوره برائت (توبه) و مأمور شدن ابوبکر برای اعلان آن در مکّه و سپس فرستادن علی‌علیه السلام به این مأموریت و برگرداندن ابوبکر، در تاریخ معروف و ثبت شده است.( بحارالانوار، ج 35، ص 288؛ تأویل الآیات، ص 203؛ المستدرک علی الصحیحین، ج 3، ص 51؛ تفسیر المنار، ج 10، ص 157.)

به نام خدا

آیةُ الْمُتَوَسِّمِینَ‌

جابر انصاری گوید: گروهی از اهل یمن به محضر رسول خداصلی الله علیه وآله شرفیاب شده و عرض کردند: وصی شما کیست؟

حضرت فرمود: همان کسی که خدای تعالی شما را بر اعتصام به او فرمان داده است:

«وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَلَا تَفَرَّقُوا»؛( سوره آل عمران، آیه 103.)

«و همگی به ریسمان الهی [قرآن و اسلام، و هر وسیله وحدت چنگ زنید و پراکنده نشوید».

گفتند: این حبل چیست و چگونه است؟

فرمود: همان فرمایش خداوند؛

«إِلّا بِحَبْلٍ مِنَ اللَّهِ وَحَبْلٍ مِنَ النّاسِ»( سوره آل عمران، آیه 112.)

«مگر با ارتباط به خدا، و ارتباط به مردم».

پس حبل (ریسمان) از جانب خدا، کتاب اوست و حبل از جانب مردم، وصی من است.

گفتند: وصی شما کیست؟ فرمود: همان که خدای تعالی درباره‌اش فرمود:

«أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یا حَسْرَتی عَلی ما فَرَّطتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ»؛( سوره زمر، آیه 56.)

«(این دستورها برای آن است که) مبادا کسی در روز قیامت بگوید: افسوس بر من، به خاطر کوتاهی‌هایی که در اطاعت فرمان از خدا کردم».

گفتند: جنب اللَّه چیست؟ فرمود: همان که در موردش آمده:

«یا لَیتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلاً»؛( سوره فرقان، آیه 27.)

«(از شدّت حسرت، دست خود را به دندان می‌گزد و می‌گوید:) ای کاش با رسول (خدا) راهی برگزیده بودم!»

وصی من، همان سبیل به سوی من است.

گفتند: او را به ما نشان ده که خیلی مشتاق او هستیم. فرمود:

«هُوَ الَّذِی جَعَلَهُ اللَّهُ «آیةً لِلْمُتَوَسِّمِینَ»( اشاره دارد به: سوره حجر، آیه 75.) فَإِنْ نَظَرْتُمْ إِلَیهِ نَظَرَ «لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَی السَّمْعَ وَهُوَ شَهِیدٌ»( اشاره دارد به: سوره ق، آیه 37.) عَرَفْتُمْ أَنَّهُ وَصِیی کَما عَرَفْتُمْ أَنِّی نَبِیکُمْ»؛( بحارالانوار، ج 36، ص 17.)

«او کسی است که خدای تعالی وی را «نشانه حقّ‌جویان» قرار داده، پس اگر به خوبی به او نظر کنید مانند «کسی که عقل و گوش سالم دارد»، حتماً خواهید یافت که او وصی من است، همان طور که مرا به عنوان پیامبر شناختید…».